27-28 grudnia na zaproszenie Wydziału Szkolenia PZTS prowadziłem 3 warsztaty dla 10-osobowej grupy trenerów kadr narodowych i ośrodkowych. W spotkaniu brali udział m.in. Prezes PZTS, pan Ryszard Weisbrodt, wiceprezes d/s szkolenia pan Tadeusz Szydłowski, oraz przewodniczący komisji szkolenia kadr PZTS pan Ziemowit Bańkosz. Pierwsze spotkanie dotyczyło treningu mentalnego w tenisie stołowym.
Co to jest integralny trening mentalny? To trening który ma na celu rozwój odporności psychicznej zawodnika tenisa stołowego, zespołu meta umiejętności wprowadzania się w stan optymalnej gotowości i utrzymania tego stanu w procesie szkolenia – treningu, zawodów, odnowy. To bardzo ważny element systemu szkolenia w tenisie stołowym.Poczytaj więcej: http://www.integralnytenisstolowy.com/index.php?option=com_content&task=view&id=35&Itemid=45
Jakie jest znaczenie treningu mentalnego? Według wielu (prawie wszystkich) trenerów i zawodników jest to jeden z najważniejszych warunków sukcesu w naszym sporcie. Leszek Kucharski twierdzi, że brak takiego treningu uniemożliwił mu osiągnięcie najwyższych sukcesów. Wymienia kilkanaście tytułów, których nie zdobył z powodów psychologicznych. Prezes Ryszard Weisbrodt opowiedział historię Andrzeja Grubby, który po wygranym secie w półfinale Mistrzostw ?wiata 1989 z J-O.Waldnerem pomyślał sobie „teraz go rozwalę”, i to był koniec jego dobrej gry w tym meczu, przegrał kolejne trzy sety. Nie potrafił już wrócić do skupienia się na procesie gry. Na Igrzyskach Olimpijskich w Barcelonie debel naszych znakomitych zawodników był najbliżej zdobycia medalu. Grubba, Kucharski prowadzili 1:0 i 20:11, mieli 9 piłek meczowych z Gatienem, Eloi… i przegrali.
Jaki jest cel treningu mentalnego? Według mnie trening mentalny powinien prowadzić zawodników do gry wykorzystującej swoje silne strony, z determinacją, z pozytywną motywacją do pracy, z entuzjazmem, z radością, spokojem, radząc sobie z trudnymi emocjami, odpowiednio pobudzony, pozytywnie nastawiony, pewny siebie, skupiony i uczący się. Odpowiedni trening mentalny powinien nauczyć zawodnika jak przenieść wzbudzanie w sobie stanu optymalnej gotowości do każdego ćwiczenia, aby grać i działać jednocześnie, „z ikrą”, “z sercem”, “z mózgiem”, na możliwie najwyższym poziomie efektywności. Zobacz więcej w prezentacji „Co to jest integralny tenis stołowy” http://www.integralnytenisstolowy.com/index.php?option=com_content&task=view&id=135&Itemid=57. Dla osób które przeszły taki (najlepiej wieloletni trening) sprawa jest zrozumiała i względnie prosta, dla osób, które nie miały takiego doświadczenia… ‘to wygląda przerażająco”, i może być „trudne do ogarnięcia”.
Jakie są zasady komunikacji w treningu? Trening mentalny prowadzony przeze mnie w tenisie stołowym oparty jest o zasady dialogu. Są one podstawą komunikacji trenera z grupą, zawodnikiem oraz członków grupy między sobą. Komunikacja oparta na dialogu jest odwrotnością komunikacji osądzającej z którą najczęściej spotykamy się w treningu tradycyjnym. Zasady dialogu to:
(1) Bądź tu i teraz. Skup się i zachowaj uważność na to co się tutaj dzieje oraz co się teraz dzieje;
(2) Skup się na swoim doświadczeniu – ‘czego doświadczam, co widzę, co słyszę, co czuję, jakie emocje przeżywam, o czym i co myślę, jakie mam opinie, jakie fantazje, jakie sądy; konsekwentnie odróżniaj to co widzisz i słyszysz od tego co sobie fantazjujesz na ten temat;
(3) Przyjmij odpowiedzialność – za swoje zaangażowanie, za swoją dyscyplinę, za to czego się uczę, za to czego się nie uczę;
(4) Wyrażaj się ‘ja…’ widzę… słyszę… czuję… moim zdaniem… mam taką fantazję…;
(5) Zachowuj otwarty umysł – słucham co druga osoba mówi, widzę co robi, nie oceniam, nie daję rad, nie staram się nikogo ‘zmienić’, wczuwam się w doświadczenie drugiej osoby;
(6) Wyrażaj się wprost – mów do osoby, nie o osobie;
(7) Zachowuj sekrety grupy – nie wynoś na zewnątrz nic co mogłoby komuś zaszkodzić;
Na czym polega trening mentalny dzieci? Głównymi zadaniami treningu mentalnego początkujących są: umotywowanie, rozbudzenie wyobraźni ruchu, świadomość ciała itp.. Trening mentalny na tym etapie jest małym dodatkiem do treningu fizycznego, technicznego i taktycznego. Dzieci na każdym treningu powinny widzieć jakiegoś mistrza świata, mieć jasne zadania i jasną wizję nauczanej techniki i taktyki gry. Pełny trening mentalny powinien zacząć się w wieku dojrzewania.
Od czego zacząć? Co jest najważniejsze? Zadaniem trenera z początkującymi jest diagnoza silnych i słabych stron (motorycznych, technicznych, mentalnych) oraz umotywowanie dzieci. Trener ma spowodować, aby dzieci chętnie trenowały i ćwiczyły. Trener powinien być dla młodych adeptów tenisa stołowego modelem zachowania i postawy, powinien wskazywać mistrzów, powinien dawać przykłady mistrzostwa. Na przykład w ramach programu FUNdamenty (zobacz więcej:http://www.integralnytenisstolowy.com/index.php?option=com_content&task=view&id=93&Itemid=68) szczególnie ważnymi zadaniami są odpowiednia demonstracja, pokaz mistrzów oraz podsumowanie na każdym treningu. W części końcowej każdego treningu powinny znaleźć się samoocena dotycząca skupienia i postawy.
W przypadku ośrodków i kadry narodowej młodzików i kadetów priorytetem powinna być pełna diagnoza każdego kandydata oraz przygotowanie indywidualnych planów szkoleniowych dla każdego. To może być przełom w europejskim tenisie stołowym, który tkwi na poziomach dogmatycznych, przednaukowych (według Spiral Dynamics na poziomie niebieskim http://www.integralnytenisstolowy.com/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=57).
Należy zacząć od utworzenia dobrego kontaktu, od uzgodnienia podstawowych zasad, od uświadomienia młodym adeptom na czym polega droga mistrzostwa, przekazania głównej idei mistrzostwa do codziennej praktyki.
Co to jest droga mistrzostwa? Droga mistrzostwa to postawa przyjęta i wypracowana ze zrozumieniem, że rozwój odbywa się skokami, że krzywa mistrzostwa to długie okresy stagnacji (plateau) oraz krótkie okresy przełomów, że aby osiągnąć kolejne poziomy kompetencji konieczne są: (1) stałe doskonalenie gry, zafascynowanie samym procesem doskonalenia, 45 letni Persson mówi, że „cały czas można coś udoskonalić” http://www.integralnytenisstolowy.com/index.php?option=com_content&task=view&id=62&Itemid=57; (2) pilne przemyślane ćwiczenie, ćwiczenie nawet wtedy gdy wydaje się że ćwiczenie prowadzi do nikąd; (3) wysiłek, aby zamienić stare sposoby widzenia, myślenia i działania na nowe, nie ma drogi na skróty, (4) radość codziennego ćwiczenia, kochać plateau, kochać to co jest istotą życia, ćwiczenie dla samego ćwiczenia tutaj i teraz. Naszym zadaniem jest nauczyć dzieci, że mistrzostwo polega na stałym doskonaleniu, bez końca, mistrzostwo to nie wygranie/przegranie. Kultura która wzmacnia doskonalenie niezależnie od chwilowej koniunktury wygrywa z kulturą antymistrzostwa. Taka kultura jest głęboko zakorzeniona w środowiskach, które systematycznie szkolą mistrzów świata w tenisie stołowym na Wschodzie i na Zachodzie. Istotą integralnego tenisa stołowego jest Droga (Tao, -do) Mistrzostwa – „Od marzenia do Mistrzostwa”.
Co jest przeciwieństwem Mistrzostwa? Antymistrzostwem są postawy typu (1) Słomiany ogień – ‘wieczne dziecko’, spanikowany, niecierpliwy, zmienia sporty, dziedziny, świetny kandydat na kibola piłkarskiego; (2) Obsesyjny – on „musi” mieć „wyniki jak najszybciej” i „za wszelką cenę”, w sporcie najczęściej kończy kontuzją, świetny kandydat na kibolapiłkarskiego; (3) Haker, inaczej „wazelina” lub „wodzirej”, zrobi wszystko dla nagrody, osiąga swój cel i przestaje dalej pracować, dalej czuwa nad tym, aby inni nie przejęli jego pozycji, jest „przyspawany do swojego stołka” i jak filmowy „wodzirej” zna różne sposoby utrzymania się. Takim postawom sprzyja dominująca w naszym świecie kultura antymistrzowska.
Co jest kultura Antymistrzowska? W najbardziej rozwiniętych krajach naszej cywilizacji dominuje kultura antymistrzowska, a nawet jak to nazywa George Leonard prowadzona jest otwarta wojna z mistrzostwem. Tak zwany amerykański styl życia i zachodni system ekonomiczny wymagają stałej wysokiej konsumpcji rzeczy niepotrzebnych. Temu podporządkowana jest reklama TV wykorzystująca strach, snobizm, hedonizm i głupotę ludzi myślących w zdecydowanej większości magiczno-mitycznie z pojawiającymi się elementami racjonalizmu (poczytaj więcej: http://www.integralnytenisstolowy.com/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=57). Epidemia hazardu, ‘natychmiastowi milionerzy’, ‘szybkie sukcesy’, leczenie objawowe w medycynie, masa nietrwałych produktów, pozory, „celebryctwo i polityctwo”, partactwo, ciemnota, telejaskiniowcy, kibole, piłka nożna (soccer), i masa nierozwiązanych najważniejszych problemów społecznych tego świata. Szybkie likwidowanie objawów to z systemowego punktu widzenia jednocześnie przenoszenie problemów na głębszy niewidoczny poziom, trudniejszy do rozwiązania. Według najnowszych badań jedynie mały procent ludzi myśli systemowo/integralnie.
Jak radzić sobie z oporem systemu? Jak dokonywać zmian w systemie? Jak poradzić sobie z homeostazą dla wprowadzenia zmiany w systemie?
(1). Bądź świadomy jak działa homeostaza. Organizm, ciało i umysł, organizacja i kultura mają naturę systemową. Homeostaza przeciwstawia się zmianie każdego systemu. Opór systemujest naturalnym zjawiskiem. Na przykład opór środowiska – rodziny, przyjaciół, współpracowników. Oporem jest także nieświadome sabotowanie swoich własnych wysiłków. Próba zastosowania zasady mistrzostwa do tenisa stołowego musi trafić na opór. Spodziewaj się oporu i sprzeciwu. Spodziewaj się oporu przyjaciół, rodziny i współpracowników. Pamiętaj, że cały system musi się zmienić, jeśli chcesz zmienić część systemu.
(2). Bądź gotowy do negocjacji z oporem do zmian. Bądź czujny. Nigdy nie wiadomo gdzie pojawi się opór w systemie. Oporem są sygnały zmęczenia podczas treningu, sygnały niezadowolenia w organizacji, uczucie lęku. Bądź przygotowany na poważne negocjacje. Negocjowanie jest podstawą każdej skutecznej długoterminowej zmiany: zmiany szybkości pracy nóg lub zmiany funkcjonowania klubu itp.
(3). Rozwijaj system wsparcia. Szukaj wsparcia ludzi, którzy dokonali podobnej zmiany, ludzi którzy mają swoją historię zmiany. Proś o wsparcie ludzi bliskich.
(4). Wykonuj regularne/codzienne ćwiczenia. Dla samego ćwiczenia. Codzienne poranne ćwiczenia pomogą Ci wprowadzić zmiany w swoim życiu, zastosować zasady mistrzostwa w swoim zawodzie.
(5). Poświęć się całożyciowemu uczeniu się. Uczenie się jest zmianą. Osoba podążająca drogą mistrzostwa, która nigdy się nie kończy, potrafi radzić sobie z homeostazą, bo robi to całe życie.
Skąd brać energię na drodze mistrzostwa?
(1). Zachowuj sprawność fizyczną – “Ludzie, którzy mają kontakt ze swoją naturą i ciałem, z większym prawdopodobieństwem wykorzystają swoją energię dla dobra tej planety, niż ludzie prowadzący siedzący i niezdrowy tryb życia”;
(2). Myśl pozytywnie – Uznaj negatywne i akcentuj pozytywne. Rozwijaj optymizm i pozytywne spojrzenie na sytuację. Wiele badań potwierdza, że ludzie pozytywnie myślący mają więcej energii. Jeśli to możliwe, unikaj nauczycieli, trenerów, menedżerów negatywnie myślących i nadmiernie krytykujących. Odróżnij ich od tych co mówią „oto co podoba mi się w tym co robisz, i to co możesz poprawić”.
(3). Mów prawdę. Mówienie prawdy to otwarte wyrażanie swoich uczuć. Dr Will Schutz: “Nic nie daje więcej energii ludziom w organizacji, jak wzajemne mówienie sobie prawdy”. Natychmiast wzrasta produktywność i zmniejsza się ilość błędów. Kłamstwa i sekrety są trucizną organizacji.
(4). Pracuj z “cieniem” – nasz “cień” zawiera ogromne pokłady zablokowanej energii; psychoterapia – praca z “cieniem” może uwolnić ogromną potencjalną energię, która jest w nas; Jedną z prostych metod integralnej pracy z cieniem jest „proces 3-2-1”;
(5). Ustalaj priorytety. Wyznaczenie sobie celu oznacza zrezygnowanie z dążenia do wszystkich innych celów. Ogrom możliwości prowadzi do niezdecydowania. Niezdecydowanie prowadzi do niskiej energii, depresji i desperacji. Ucz się wyznaczać priorytety na dzień, tydzień, miesiąc, rok, całe życie;
(6). Działaj. Wyznacz czas na planowanie, i zacznij działać. “Nic tak nie mobilizuje energii jak średnioterminowe upublicznione zobowiązanie z wyznaczonym terminem wykonania”.
(7). Trzymaj się drogi mistrzostwa. Nic tak nie daje energii jak droga mistrzostwa. Jest wystarczająco dużo konstruktywnej i twórczej pracy dla każdego – działaj teraz.
Jakie są pułapki na drodze Mistrzostwa? Na drodze mistrzostwa istnieje wiele pułapek takich jak: (1). Konfliktowe drogi życiowe – inne zobowiązania, przyjemności i związki. Jak znaleźć równowagę? (2). Obsesyjne dążenie do celu – chęć osiągnięcia szybkich wyników jest największym wrogiem mistrzostwa. Dążąc do najambitniejszych celów praktykuj skromne oczekiwania przy każdym swoim kroku. Obserwuj uważnie swoją drogę; (3). Błędne szkolenie i zarządzanie – przyjmuj ostateczną odpowiedzialność za swoje szkolenie; (4). Brak współzawodnictwa – współzawodnictwo daje życiu smak. Zwycięstwo jest ważnym elementem drogi mistrzostwa, ale nie jest jedyną rzeczą. Zwycięstwo i przyjmowanie porażki z wdzięcznością są znakami mistrzostwa; (5). Nadmierne współzawodnictwo – obsesja wygrywania jest drogą partactwa, zwiększa prawdopodobieństwo klęski, jest ośmieszeniem sportu; (6). Lenistwo – Droga mistrzostwa jest najlepszym lekarstwem na lenistwo. Lenistwo oznacza, że nie jesteś na drodze mistrzostwa; (7). Kontuzje – najczęściej doznajemy kontuzji, bo tracimy kontakt z ciałem i z tym co jest tu i teraz. Najlepszą drogą osiągnięcia celu jest bycie w pełni uważnym; (8). Narkotyki, alkohol, tytoń – jeśli używasz narkotyków to nie jesteś na drodze mistrzostwa; (9). Nagrody i medale – nadmierne przywiązanie do zewnętrznych nagród zwalnia lub zatrzymuje na drodze do mistrzostwa; (10). Próżność – myślenie o tym jak inni mnie odbiorą uniemożliwia wejście w stan skupienia, uczenia się i stanu optymalnej gotowości; (11). Śmiertelna powaga – zdolność do śmiania się z siebie poszerza perspektywę widzenia; (12). Niesystematyczność – systematyczność jest cechą drogi mistrzostwa; (13). Perfekcjonizm – Droga mistrzostwa nie jest perfekcjonizmem, ale procesem i sposobem podróżowania.
Co w ramach treningu mentalnego może robić trener bez kwalifikacji psychologicznych? Co my trenerzy możemy robić bez psychologa? Trener idący drogą mistrzostwa powinien stale się doskonalić, uczyć, studiować formalnie i nieformalnie. Trener powinien stale poznawać siebie i swoje granice, mieć jasną deklarację swojej profesjonalnej oferty,wynikającej ze znajomości siebie i swoich ograniczeń. Takie zobowiązanie podpisuje każdy trener psychologiczny. Według mnie wskazane byłoby przygotowanie podobnej deklaracji dla trenerów tenisa stołowego. Świadomość swoich zasobów, powinna prowadzić do bardziej świadomego korzystania z zasobów zewnętrznych w sprawach technicznych, mentalnych, fizycznych itp. Trener powinien wiedzieć kogo zaprosić do współpracy w jakim zakresie spraw. Powinieneś wiedzieć kiedy ktoś może Tobie pomóc – psycholog, psychiatra, lekarz, fizjolog, anatom, filozof a może inny trener. Sprawa pracy mentalnej bez trenera czy psychologa jest według mnie taka sama jak praca bez fizjologa. Od kiedy można zacząć planować i realizować wysiłek fizyczny zawodników ‘bez fizjologa’? Procesy wychowania poprzez tenis stołowy czy rozwoju wydolności w tenisie stołowym bada, planuje i realizuje trener tenisa stołowego! Koniec. Kropka! Fizjolog nie musi się znać na tenisie stołowy, tak samo jak psycholog, nie musi poprowadzić dobrze treningu mentalnego w tenisie stołowym jeśli nie zna tenisa stołowego!
Przykład 1. Trener ma zawodnikowi wskazać cele. Czy może to robić bez filozofa? Jeśli tego nie zrobi to będzie niekompetentnym trenerem! Ale może skonsultować to z filozofem. Trener sam musi umieć myśleć filozoficznie. Trener może też skonsultować się z Praktykiem NLP, by nauczyć się, jak prawidłowo sformułować cele.
Przykład 2. Istotą nauczania techniki i taktyki gry jest stworzyć odpowiedni obraz, wizję, w umyśle zawodnika. Każdy trener powinien stosować wizualizację. Zadaniem kompetentnego trenera jest umiejętne stworzenie odpowiednich obrazów techniczno-taktycznych w umyśle zawodnika. Jeśli tego nie zrobi to będzie niekompetentnym trenerem! Psycholog nie zna się na wizualizacji mistrza świata w tenisie stołowym, nie zna zasad tworzenia indywidualnego systemu gry zawodnika, nie musi rozumieć biomechaniki tenisa stołowego, nie musi rozumieć zasad taktycznych itp. Dobrym pomysłem może być skonsultowanie się z dobrym psychologiem (lub trenerem psychologicznym) i nauczenie się od niego nowych metod treningu mentalnego, których nie nauczyłeś się na swoich studiach trenerskich, bo na przykład jeszcze wtedy nie było takich metod, albo program zawierał tylko teoretyczną wiedzę akademicką, mało przydatną w codziennej pracy szkoleniowej (wychowawczej).
Przykład 3. Istotą pracy z ciałem w każdym sporcie i wychowaniu fizycznym jest nauka panowania nad swoim ciałem oraz rozwój świadomości ciała, napięcia i rozluźnienia. Tak jest też w tenisie stołowym. Trener musi znać różne metody relaksu, tak samo jak każdy nauczyciel wychowania fizycznego. Jeśli nie pomoże zawodnikowi rozwinąć świadomości ciała, to znaczy, że jest niekompetentnym trenerem! Tu trener nie musi kończyć akademickich studiów psychologicznych, tak samo jak nie musi kończyć medycyny, fizjologii czy anatomii, aby planować wysiłek i umieć przeprowadzić pierwszą pomoc, wiedząc, że w trudniejszym przypadku należy natychmiast wezwać lekarza. Tak samo jak w przypadku głębokich zaburzeń psychicznych może skierować zawodnika do psychoterapeuty lub psychiatry.
Przykład 4. Istotą zarządzania grupą szkoleniową i pracy trenerskiej jest tworzenie odpowiednich relacji i kierowanie procesem grupowym. Trener musi umieć się efektywnie komunikować bez przemocy. Jeśli tego nie potrafi, to jest niekompetentnym trenerem, tak samo jakby nie rozumiał podstaw fizjologii, anatomii czy biomechaniki! Jeśli trener chce rozwinąć swoje kompetencje kierowania procesem grupowym to może na przykład uczestniczyć w treningach grupowych w dobrym ośrodku Gestalt lub podjąć dodatkową naukę w szkole trenerów psychoedukacji (na przykład w Centrum Counselingu Gestalt w Krakowie lub innym). Jedną z metod stałego doskonalenia się psychoterapeutów jest system superwizji. Warto rozważyć czy nie byłoby kluczową innowacją dla doskonalenia naszych trenerów rozpracowanie i wprowadzenie podobnego systemu rozwoju kompetencji holistycznych.
Jaki jest stan przygotowania naszych trenerów? Większość aktualnych trenerów kadr przeszło wieloletni trening mentalny jako zawodnicy i wydają się mieć stosunkowo wysokie rozumienie podstawowych metod integralnego treningu mentalnego takich jak „uważność”, „spokój”, „wizualizacja”, „relaks”, „indywidualny plan treningu” czy „cele”. Trenerzy, którzy przeszli jedynie trening tradycyjny mają brak osobistego doświadczenia, są zaciekawieni sprawą treningu mentalnego, ale jednocześnie mają trudności ze zrozumieniem podstawowych pojęć, jak to robić, kiedy, z kim, w jaki sposób itp. Wszystkim trenerom przydałoby się intensywne szkolenie podstawowych metod treningu mentalnego w trzecim etapie szkolenia („Train to train”, dzieci w wieku 13-16 lat) uwzględniającego rozwój jakości techniki, rozwój indywidualnego systemu gry itp..
Jerzy Grycan